Wybierając lornetkę, na wstępie musimy odpowiedzieć sobie na pytanie, do jakich obserwacji najczęściej będziemy ją wykorzystywać. Zupełnie inny instrument optyczny będziemy nosić w naszym plecaku podczas wyjazdu w góry lub rejsu żaglówką niż podczas obserwacji nocnego nieba. Główne cechy lornetek to powiększenie i apertura, wymiary, waga, jasność obrazu, pole widzenia, jakość optyczna, i oczywiście cena. Przyjrzyjmy się wszystkim tym rzeczom po kolei.
Powiększenie, apertura i źrenica wyjściowa
Najważniejsze parametry lornetki wyrażane są dwiema liczbami. Najczęściej spotykane kombinacje dla lornetek ogólnego użytku to 8×42, 10X50, 7X50. Pierwsza liczba określa powiększenie lornetki, druga średnicę obiektywów (soczewek widocznych z przodu lornetki) wyrażoną w milimetrach.
Im wyższa wartość powiększenia, tym obraz oglądany przez lornetkę będzie większy. Średnica soczewek, odpowiada najogólniej rzecz biorąc, za przydatność naszego instrumentu optycznego do obserwacji po zmroku lub wtedy, gdy światła jest niewiele. Sama jasność lornetki wyrażana jest średnicą źrenicy wyjściowej. Jest to „kółeczko” obrazu, jakie rzutowane jest na źrenice naszego oka przez okular. Łatwo można ją obliczyć, gdyż wynika ona z ilorazu apertury i powiększenia. Dla przykładu, lornetka o oznaczeniach 10×50 będzie miała źrenicę wyjściową o średnicy 5mm, za to lornetka 7×50 już ponad 7mm. Ma to szczególne znaczenie wieczorem. Nasze oko starając dostosować się do warunków, zwiększa średnice źrenicy (u zdrowych, młodych osób nawet do 7mm, u starszych do maksymalnie 4-5 mm w zależności od wieku). W tych okolicznościach lornetka o większej źrenicy wyjściowej jest w stanie zapewnić znacznie więcej światła dla naszego oka a my dalej będziemy w stanie widzieć dość szczegółowy obraz.
Pole widzenia
Warto pamiętać, że im większe jest powiększenie lornetki, tym bardziej obraz będzie się trząsł. Obowiązuje tu podobna zasada jak w obiektywach z dużym zoomem, które bez stabilizacji są trudne w użytkowaniu. Dziś zarówno lornetki jak i obiektywy doczekały się dobrze działających systemów stabilizacji, jednak w lornetkach ciągle jest to rozwiązanie, które w znacznym stopniu zwiększa cenę sprzętu i jego gabaryty. Z drugiej strony, większe powiększenie pozwala na dostrzeżenie szczegółów dokładniej i plastyczniej, niż przy obserwacjach lornetką o niewielkim powiększeniu. Dlatego zazwyczaj rekomenduje się lornetki o powiększeniu nie większym niż 10 razy do obserwacji „z ręki”. Oczywiście, alternatywą jest zastosowanie odpowiedniego statywu, np. fotograficznego (tripod), ale wtedy taki zestaw staje się trudny w transporcie. Należy również pamiętać, że zazwyczaj lornetki o mniejszym powiększeniu zapewniają większe pole widzenia, czyli możliwość zobaczenia „większego obszaru” za jednym razem co czasem bywa dużo ważniejsze niż samo powiększenie. Aby się o tym przekonać warto wziąć ten sam model danego producenta, jeden o parametrach 8×42 a drugi 10×50. Wiele osób powie, że wygodniejsza w użytkowaniu będzie wersja z ośmiokrotnym powiększeniem właśnie ze względu na dużo większe pole widzenia.
Lornetki Porro czy dachowe? Czym się różnią?
Współczesne lornetki buduje się w dwóch podstawowych systemach ułożenia pryzmatów: Porro i dachowych. Nazwa tych pierwszych pochodzi od nazwiska włoskiego oficera artylerii P. Porro, który wynalazł ten system ok. 1850 roku. Tutaj każda tuleja lornetki mieści w sobie dwa pryzmaty o kącie łamiącym równym 90 stopni. Pryzmaty są względem siebie przesunięte, a oś obiektywu znajduje się na trochę innej linii niż oś okularu. Stąd biorą się większe rozmiary lornetek porropryzmatycznych.
Pryzmaty w lornetkach roof (dachowych) ustawione są na tyle blisko, że soczewki obiektywów i okularów leżą w jednej linii. Daje to bardziej zwartą budowę niż w systemie Porro. Takie lornetki są na ogół też lżejsze. Ceną za większą kompaktowość lornetki jest większy stopień komplikacji optyki w systemie dachowym. Wiązka światła jest najpierw rozdzielana na dwie, a potem ponownie łączona w jedną.
Różnice między lornetkami Porropryzmatycznymi a dachowymi
- Waga i rozmiar to kluczowa różnica. Lornetki dachowe są na ogół lżejsze od podobnych lornetek Porro i bardziej poręczne.
- Światło – straty światła w pryzmatach dachowych są nieco większe niż w pryzmatach Porro. Konstrukcja roof nadaje się bardziej do dziennych obserwacji niż wieczornych czy nocnych. W pryzmatach Porro straty światła są praktycznie zerowe.
- Cena – lornetki Porro mają prosty do wykonania i łatwy w budowie zestaw pryzmatów. Lornetki dachowe, z dużo bardziej skomplikowanym ustawieniem pryzmatów muszą mieć elementy optyczne najwyższej jakości. Odbija się to oczywiście na cenie. Lornetka typu dachowego, dająca obrazy o takiej samej jakości jak lornetka typu Porro, jest około 2-3 razy droższa.
Inne ważne parametry lornetek
Lornetki, mimo że na pierwszy rzut oka mogą wydawać się podobne i mieć takie same parametry potrafią znacząco różnić się jakością i ceną. Weźmy pod lupę popularny model oznaczony symbolami 8×42, który bez problemu znajdziemy w cenie poniżej 500 PLN u producentów takich jak Nikon czy Olympus. Na drugim końcu skali mamy modele z taka samą aperturą i powiększeniem, ale kosztujące 3000 PLN i więcej. Czym więc różnią się one oprócz ceny?
- Odsunięcie źrenicy („długie oko”, eye relief) – źrenica wyjściowa jest nieco przesunięta od okularu, dzięki czemu nie ma potrzeby przykładania oka bezpośrednio do soczewki. Można lornetkę trzymać w większej odległości od twarzy (szczególnie ważne dla okularników).
- Warstwy antyrefleksyjne (coatings) – poprawiają kontrast obrazu i sprawność optyczną lornetki; różne barwy warstw wpływają na zakres zastosowań, jedne są lepsze do obserwacji dziennych, inne astronomicznych itp.
- Konstrukcja mechaniczna, czyli precyzja wykonania, jakość wykończenia, odporność na wstrząsy, precyzyjność ustawienia ostrości.
- Wodoszczelność i wypełnienie gazem (np. argonem), który zapobiega parowaniu wewnątrz układu optycznego
- Sprawność optyczna lornetki
- Jakość użytego szkła
- Korekcja aberracji chromatycznej
- Jakość obrazu w polu widzenia – zwłaszcza na brzegach obraz może być zniekształcony; widoczne jest to głównie przy obserwacjach astronomicznych, gdy mamy do czynienia z punktowymi źródłami światła, jakimi są gwiazdy.
Główne typy lornetek i ich przeznaczenie
Żeglarskie
Lornetki żeglarskie to specyficzna odmiana instrumentu optycznego, przystosowana do warunków panujących na morzu. Pancerna obudowa i uszczelnienia to podstawa w tej kategorii. W tym segmencie sprzętu mamy do wyboru klasyczne konstrukcje 7X50, często wyposażone w dalmierz i kompas, które nadają się do profesjonalnych zastosowań i nocnych obserwacji morza podczas wacht na dużych jednostkach. Mamy również cały szereg uszczelnionych lornetek „turystycznych”, które w łatwiejszych, dziennych warunkach świetnie sprawdzą się na jachcie lub innej mniejszej łodzi. Lornetki te nie posiadają najczęściej pokrętła do ustawienia ostrości tak, aby można było łatwo obsługiwać je jedną ręką a drugą np. trzymać koło sterowe jachtu. Obraz jest najczęściej ostry w przedziale od 20 metrów do nieskończoności, na morzu nie gra to większej roli, gdyż obserwowane obiekty praktycznie zawsze znajdują się w dużych odległościach od obserwatora.
Astronomiczne
Przy obserwacji nieboskłonu najważniejszym czynnikiem jest zdolność zbierania światła. Wybierz lornetkę o aperturze co najmniej 50 milimetrów. Popularne modele to 7 x 50 i 10 x 50. Warto pamiętać, że nadadzą się one do amatorskich obserwacji nieba „z ręki”, dla większej wygody możemy użyć statywu, lecz nie jest to koniecznością. Instrumenty takie spokojnie pozwolą nam obserwować księżyc i popularne konstelacje. Nadadzą się też do ogólnych codziennych zastosowań. Jeśli nastawiamy się na bardziej zaawansowane obserwacje z pewnością powinniśmy skierować naszą uwagę w stronę lornetek o aperturze 70, 80 i więcej milimetrów. Zalecane powiększenia to 15-20 razy. W tym wypadku musimy pamiętać, że statyw będzie już praktycznie koniecznością, na dłuższą metę „z ręki” nie da się prowadzić obserwacji przy powiększeniach tego rzędu. Warto pamiętać, że sprzęt o takim powiększeniu ma na tyle małe pole widzenia, że niespecjalnie nadaje się do innych zastosowań jak obserwacja ptaków lub krajobrazu.
Lornetka Celestron SkyMaster Pro 20×80 zamontowana na statywie z założonym montażem do celownika laserowego.
Obserwacje przyrody, ptaków i krajobrazów, lornetki podróżnicze
Najpopularniejsze modele do podglądania przyrody i podróży mają parametry zbliżone do 8 x 35 lub 8 x 42. Są niewielkie, łatwo mieszczą się plecaku, zapewniają stabilną obserwację z ręki, są stosunkowo jasne i oferują wygodne, dość obszerne pole widzenia. Jeśli zamierzamy obserwować ptaki z niewielkiej odległości (np. wróble na naszym osiedlu lub zwierzęta w ZOO) warto zwrócić uwagę na zakres ustawienia ostrości lornetki (minimalny dystans obserwacji nie powinien być większy niż kilka metrów). Inną ważną cechą jest wodoszczelność i wypełnienie lornetki gazem, który zapobiega parowaniu wewnątrz układu optycznego, które w konsekwencji może prowadzić do zagrzybienia soczewek i pryzmatów. Dla osób, które nastawiają się na obserwacje w nocy i o brzasku będzie to bardzo ważne, gdyż rosa niezwykle szybko potrafi skraplać się na tubusie i obiektywach.
Nikon Monarch 7 o parametrach 8×42 to bardzo uniwersalna konstrukcja o dobrej jakości optycznej i dużym polu widzenia.
Zanim kupisz wymarzoną lornetkę, przetestuj ją osobiście. Sprawdź jak leży w ręku, czy osłony okularów lornetki i wysokość punktu ocznego (jeśli nosisz okulary korekcyjne) Ci odpowiadają. Czy pole widzenia i powiększenia Ci pasuje? Czasem naczytamy się w internecie i na tej podstawie zamawiamy sprzęt, który w realnym użytkowaniu sprawdza się średnio. Często po prostu nie mieliśmy pojęcia, jak patrzy się przez lornetkę z siedmiokrotnym powiększeniem a jak przez inną z powiedzmy dwudziestokrotnym i do końca nie wiemy, czego się spodziewać. Lornetki można obejrzeć i sprawdzić przed kupnem w naszych stacjonarnych salonach Cyfrowe.pl, co z pewnością ułatwi ich wybór.